Trời đầu đông, gió se lạnh quấn quanh những con đường đất đỏ lấm lem. Trịnh Minh – vị chủ tịch trẻ tuổi của tập đoàn Minh Thành – đang đi cùng đoàn từ thiện tới một vùng quê nghèo thuộc miền Trung. Không xe sang, không phô trương, Minh ăn mặc giản dị với áo sơ mi trắng và quần kaki sẫm màu, chỉ nổi bật bởi ánh mắt sâu, sắc sảo mà bình lặng.Anh luôn tin, cho đi là cách tìm thấy mình trong những điều giản dị nhất.Tới ngôi nhà nhỏ cuối cùng trong danh sách – một túp lều lụp xụp nằm bên bìa rừng – Minh bước xuống xe, xách theo bao gạo và ít nhu yếu phẩm.“Cháu chào bà, tụi cháu đến phát quà từ thiện ạ.”Người phụ nữ già nua bước ra. Mắt bà đục mờ, mái tóc bạc trắng như bọt nước, nhưng giọng nói vẫn còn rõ ràng:“Cháu… cảm ơn… mấy đứa tốt quá.”Minh cúi đầu, đặt gạo lên bậc cửa. Khi anh đang định quay đi, ánh mắt anh chợt sững lại.Một bức ảnh đen trắng, được lồng trong chiếc khung gỗ cũ kỹ, đặt đính trên tường.“Khoan… người trong ảnh…”Gương mặt quen thuộc, nụ cười ấy, đôi mắt ấy — là mẹ anh, lúc còn trẻ.“Bà ơi… người trong ảnh… là mẹ cháu. Là bà Hà. Sao bà lại có tấm này ạ?”Bà lão lặng người. Một lúc sau, bà khẽ mỉm cười, rồi chậm rãi ngồi xuống phản gỗ, tay run run lau bức ảnh.“Ra là… con bà Hà… Thế giới này quả là nhỏ thật…”Minh ngồi xuống bên cạnh, không giấu được vẻ xúc động. Bà lão bắt đầu kể.“Hồi ấy… khoảng hơn ba mươi năm trước. Bà Hà mang thai, một mình đi qua đây. Trời mưa, cô ấy ngất ngay trước cửa nhà bà. Bà lo quá, kéo vô, nấu cháo, sưởi ấm… chăm gần hai tuần.”Minh nghẹn lời. Đó là giai đoạn mẹ anh từng nói là “quãng đời cô độc nhất”.“Trước khi rời đi, mẹ cháu không có gì để tặng lại, chỉ để lại bức ảnh này. Bà giữ nó… như giữ một lời hứa.”Chiều hôm ấy, Minh không quay lại thành phố ngay. Anh ở lại, lặng lẽ gọi cho mẹ.“Mẹ… mẹ có nhớ… một lần, mẹ từng được một bà lão cứu khi đang mang thai con không?”Phía đầu dây bên kia im lặng. Rồi tiếng nấc nhỏ vang lên.“Minh… sao con biết?”“Con vừa gặp lại bà ấy. Bức ảnh mẹ chụp ngày đó… vẫn còn trong nhà bà.”“Trời ơi…”Chưa bao giờ anh nghe mẹ xúc động đến vậy. Giọng bà run rẩy, như vỡ òa sau bao năm chôn giấu một kỷ niệm cũ.“Ngày đó, mẹ không có gì… chỉ biết ơn. Nhưng thời gian, công việc, lo toan… làm mẹ không bao giờ quay lại được…”Minh nắm chặt điện thoại:“Mẹ chuẩn bị nhé. Con sẽ đưa mẹ về gặp lại bà. Lần này, để trả lại ơn nghĩa năm xưa.”Sáng hôm sau, Minh và mẹ trở lại ngôi nhà nhỏ.Khi bà Hà bước xuống xe, tay cầm lại chính bức ảnh năm xưa, bà Năm từ trong nhà bước ra. Ánh mắt hai người phụ nữ già nhìn nhau, như trôi về mấy chục năm trước.Không ai nói gì. Họ ôm chầm lấy nhau. Mắt rưng rưng, tim nghẹn ngào.“Tôi tưởng… chẳng bao giờ còn được gặp lại cô.”“Tôi nợ bà một đời… mà mãi mới tìm lại được ân nhân.”Minh lặng nhìn, cảm nhận rõ hơn bao giờ hết: có những món nợ không nằm trong sổ sách, chỉ khắc vào tim.Minh cho người sửa lại ngôi nhà cũ. Lắp điện, làm mái ngói, dựng lại tường gạch. Anh thuê người chăm sóc bà Năm mỗi ngày, đưa bà khám bệnh định kỳ.Nhưng bà Năm từ chối tiền bạc.“Bà sống đủ rồi. Thứ bà quý nhất là… tình người. Giờ có rồi, là đủ.”Minh chỉ cúi đầu. Nhưng anh vẫn âm thầm lập một quỹ từ thiện, mang tên: “Ảnh Xưa”, để giúp đỡ người nghèo ở những vùng sâu, vùng xa — nơi có thể còn nhiều người như bà Năm, sẵn sàng dang tay không vì điều gì cả.Một hôm, Minh trở lại ngôi nhà nhỏ, mang theo một khung ảnh mới. Anh đặt tấm ảnh chụp ba người: bà Năm, mẹ anh, và chính anh – dưới ánh nắng chiều quê dịu nhẹ.“Tấm này, để cạnh ảnh cũ nhé bà. Để bà không chỉ nhớ kỷ niệm, mà nhớ luôn ngày hôm nay – ngày mà tình người trở lại, và lời hứa được giữ trọn.””Ơn nghĩa không bao giờ cũ. Chỉ là đôi khi, người ta cần thời gian để quay lại và hoàn tất nó.”